Heb je weleens gemerkt dat je twee dingen tegelijk denkt die eigenlijk niet goed bij elkaar passen? Of dat je iets doet waarvan je weet dat het niet goed is, maar het toch blijft doen? Dit gevoel heet cognitieve dissonantie. In dit blog leer je wat cognitieve dissonantie is, hoe het werkt en krijg je voorbeelden die je misschien zelf ook herkent.
Wat is cognitieve dissonantie?
Cognitieve dissonantie is een term die gebruikt wordt om het ongemakkelijke gevoel te beschrijven dat je hebt wanneer je twee tegenstrijdige gedachten, overtuigingen of ideeën hebt. Dit kan ook gebeuren wanneer je gedrag niet overeenkomt met je overtuigingen. Het brein vindt dit ongemakkelijk en probeert dan vaak manieren te vinden om dit gevoel te verminderen.
Stel je voor dat je gelooft in een gezonde levensstijl, maar je eet een zak chips. Je weet dat dit niet goed is voor je gezondheid, en dit kan leiden tot een ongemakkelijk gevoel. Dit is cognitieve dissonantie: de botsing tussen wat je denkt (gezond leven) en wat je doet (ongezond eten). Om van dat ongemakkelijke gevoel af te komen, kan je bijvoorbeeld proberen het te rechtvaardigen door te zeggen: “Ik heb vandaag wel hard gewerkt, dus ik verdien het.”
Waarom ervaren we cognitieve dissonantie?
Cognitieve dissonantie ontstaat doordat mensen van nature de behoefte hebben om consistent te zijn in hun gedachten en gedragingen. Wanneer er een verschil is tussen wat we geloven en wat we doen, ervaren we een gevoel van ongemak of spanning. Ons brein probeert deze spanning te verminderen door één van de ideeën te veranderen of te negeren. Dit helpt ons om met de situatie om te gaan zonder ons ongemakkelijk te voelen.
Voorbeelden van cognitieve dissonantie
Er zijn veel situaties waarin mensen cognitieve dissonantie ervaren. Hier zijn een paar voorbeelden die je misschien zelf herkent:
Gezondheid en ongezonde gewoontes
- Je weet dat roken slecht voor je gezondheid is, maar je rookt toch een sigaret. Dit veroorzaakt cognitieve dissonantie. Je brein zal dan proberen deze dissonantie te verminderen door bijvoorbeeld te denken: “Ik heb stress, dus het helpt me om te ontspannen.”
Ethische dilemma’s
- Stel je voor dat je voor een organisatie werkt die zegt dat ze goed voor het milieu zorgt, maar je ontdekt dat ze eigenlijk veel schadelijke dingen doen voor het milieu. Je gelooft in duurzaamheid, maar je werkt voor een bedrijf dat dat niet echt doet. Dit veroorzaakt cognitieve dissonantie. Je zou dan kunnen proberen je werk goed te praten door te denken: “Het is niet mijn verantwoordelijkheid, ik kan het niet veranderen.”
Verantwoordelijkheid nemen voor fout gedrag
- Je hebt misschien ooit een vriend of vriendin gekwetst, en je weet dat het verkeerd was. Maar in plaats van je excuses aan te bieden, geef je de schuld aan de omstandigheden, zoals “Ik was moe” of “Het kwam door wat ze zei.” Dit helpt je om de dissonantie tussen je gedrag (iemand kwetsen) en je waarden (vriendelijk zijn) te verminderen.
Verlies van geld of tijd aan iets dat niet goed was
- Je hebt veel geld uitgegeven aan een product of activiteit waarvan je later ontdekt dat het niet was wat je had verwacht. Je voelt je ongemakkelijk omdat je iets hebt gekocht dat niet goed was. Om je goed te voelen over je beslissing, zeg je misschien: “Het was een goede ervaring, ook al was het niet zoals ik had gehoopt.”
Hoe kun je cognitieve dissonantie verminderen?
Er zijn verschillende manieren waarop mensen proberen om cognitieve dissonantie te verminderen:
- Verandering van gedrag: Soms kan iemand zijn gedrag aanpassen om het beter in overeenstemming te brengen met zijn overtuigingen. Bijvoorbeeld, stoppen met roken of gezondere keuzes maken.
- Verandering van overtuigingen: Je kunt je overtuigingen aanpassen om ze beter af te stemmen op je gedrag. Bijvoorbeeld, jezelf overtuigen dat het eigenlijk oké is om af en toe te roken.
- Nieuwe informatie zoeken: Mensen kunnen nieuwe informatie zoeken die hen helpt om hun gedrag te rechtvaardigen of om de dissonantie te verminderen. Bijvoorbeeld, door te zoeken naar artikelen die roken niet zo schadelijk maken als gedacht.
