Je gelooft ergens in, maar je doet het tegenovergestelde. Dat gekke, wringende gevoel dat daarna opkomt, is wat je cognitieve dissonantie noemt. In deze blog ontdek je hoe dat werkt, waarom het je soms overneemt en wat je ermee kunt doen zodat jij weer dichter bij jezelf blijft.
Je hebt vaker te maken met cognitieve dissonantie dan je denkt
Je herkent het vast wel. Je zegt dat je gezond wilt leven, maar toch eet je ’s avonds chips op de bank. Of je vindt eerlijkheid belangrijk, maar je verdraait de waarheid in een gesprek. Dat wrange gevoel dat dan naar boven komt, heet cognitieve dissonantie. Het gebeurt als je iets doet dat eigenlijk niet past bij wat jij belangrijk vindt. Je voelt je ongemakkelijk, alsof je niet helemaal trouw bent aan jezelf. Vaak probeer je dat gevoel snel te verklaren of goed te praten, zodat je weer rust voelt. Toch blijft er ergens iets knagen. Je merkt dat je iets probeert recht te praten wat eigenlijk krom is. Hoe vaker dat gebeurt, hoe verder je misschien afdrijft van wie je echt wilt zijn.
Cognitieve dissonantie ontstaat als jij iets doet dat botst met je overtuigingen
Je brein wil het liefst dat alles klopt. Jij hebt ideeën, overtuigingen en waarden, en je wilt dat jouw gedrag daarmee overeenkomt. Maar soms lukt dat niet. Je zegt bijvoorbeeld dat je tijd met je familie belangrijk vindt, maar je werkt elke avond over. Of je wil graag duurzaam leven, maar je koopt iets waarvan je weet dat het slecht is voor het milieu. Op zulke momenten ontstaat cognitieve dissonantie. Het is de innerlijke spanning die je voelt wanneer jouw gedrag en je overtuigingen botsen. Het voelt alsof je in twee richtingen tegelijk wordt getrokken. En dat kan behoorlijk vermoeiend zijn, zeker als je dat gevoel niet meteen herkent of begrijpt.
Je bedenkt redenen om cognitieve dissonantie minder heftig te laten voelen
Wanneer je merkt dat iets wringt, ben je geneigd om daar een reden voor te zoeken. Je zegt bijvoorbeeld dat je het druk hebt gehad, dat iedereen fouten maakt of dat het nu eenmaal niet anders kon. Dat is een natuurlijke reactie, want cognitieve dissonantie voelt ongemakkelijk. Door jezelf gerust te stellen met een verklaring, probeer je de spanning te verminderen. En dat lukt vaak ook, maar het effect is tijdelijk. Die kleine stem in je hoofd blijft zich toch afvragen waarom je niet gewoon hebt gedaan wat je belangrijk vindt. En hoe vaker je dit patroon herhaalt, hoe moeilijker het wordt om nog te voelen wat echt klopt voor jou.
Cognitieve dissonantie helpt je ontdekken wat jij écht belangrijk vindt
Dat lastige gevoel van cognitieve dissonantie is niet alleen maar vervelend. Het laat je ook zien waar jouw waarden liggen. Het laat je voelen wat jij belangrijk vindt en wanneer je daarvan afwijkt. Misschien ontdek je dat je keuzes maakt om erbij te horen, of omdat anderen dat van je verwachten. Maar diep vanbinnen weet je dat je iets anders nodig hebt. Als je durft te luisteren naar dat ongemakkelijke gevoel, leer je meer over jezelf dan wanneer je het weggestopt hebt. Cognitieve dissonantie is dan een signaal. Een teken dat jij jezelf misschien weer wat serieuzer mag nemen. Dat je mag kiezen voor wat voor jou klopt, ook als dat spannend is.
Jij kunt leren omgaan met cognitieve dissonantie op een manier die bij je past
Het begint met herkennen. Als jij voelt dat iets schuurt, sta er dan even bij stil. Vraag jezelf af waarom het zo voelt. Klopt je gedrag nog met wat je belangrijk vindt? Of is er iets veranderd in hoe jij naar de situatie kijkt? Cognitieve dissonantie hoeft geen vijand te zijn. Het is een richtingaanwijzer die je helpt dichter bij jezelf te blijven. Je hoeft niet alles meteen te veranderen, maar je mag wel bewuste keuzes maken. Kies voor gedrag dat past bij jouw waarden. En als dat niet lukt, wees dan eerlijk tegen jezelf. Want juist door die eerlijkheid kan cognitieve dissonantie minder worden. En dat geeft ruimte, rust en vertrouwen in je eigen keuzes.
